2020 ОНЫ 1 ДҮГЭЭР САРЫН УУР АМЬСГАЛЫН ТОЙМ

Өвлийн саруудад Монгол орны нутаг дэвсгэр дээгүүр их даралтын орон зонхилон ажиглагддагтай  холбоотой цаг агаар гол төлөв тогтуун байдаг. Манай орны хамгийн хүйтэн 1 дүгээр сарын агаарын дундаж температур (1981-2010 оны дунджаар) Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг болон томоохон гол, нуурын сав газраар –30°С (-22°F)-аас хүйтэн, говь-цөлийн бүс нутгаар -11°С (12°F) –аас -17°С (1.4°F), бусад нутгаар -17°С-аас -23°С (1.4°F-аас -9.4°F) хүйтэн байдаг байна.

Монгол орны хэмжээнд 1 дүгээр сард хур тунадас бага унадаг бөгөөд ойролцоогоор жилийн нийлбэр хур тунадасны 1 хувьтай тэнцдэг. Сардаа томоохон гол, нуурын сав газар болон Ховдын урд нутгаар 3-4 мм, Өлгий, Увсын зүүн хэсэг, Ховдын зарим нутгаар 1 мм-ээс бага, бусад нутгаар 1-ээс 2.8 мм тунадас унадаг байна.

Зураг 1. 1981-2010 оны 1 дүгээр сарын агаарын дундаж температур, нийлбэр хур тунадасны  газарзүйн тархалт

2020 оны 1 дүгээр сар нь 1981-2010 оны олон жилийн дунджаас (ОЖД)  1.4°С-аар дулаан буюу 1940 оноос хойш тохиолдож байгаа 14 дэхь дулаан сар байлаа. Бүс нутгаар авч үзэхэд  (Зураг 2)  ихэнхи нутгаар ОЖД-аас дулаан байсан ба нутгийн төв болон говийн бүс нутгуудаар илүү 3.1-5.0°С –аар дулаан, Хөвсгөл, Завхан, Ховдын нутгаар дундажийн орчим, Ховдын Цэцэг, Зэрэг, Увсын Завхан, Говь-Алтайн Цогт, Хөвсгөлийн Шинэ-Идэр, Дундговийн Эрдэнэдалай, Хэнтийн Биндэр сумуудаар ОЖД-аас -1.1 –ээс -5.0°С –аар хүйтэн байсан байна.

Хур тунадасны хувьд тус сард Монгол орны хэмжээнд дунджаар 0.8 мм тунадас орсон. Бүс нутгаар авч үзэхэд  (Зураг 2)  ихэнх нутгаар  ОЖД-аас 20-40 хувиар бага хур тунадас орсон. Харин Увсын Өндөрхангай, Булганы Могод, Дундговийн Эрдэнэдалай, Өвөрхангайн Баруунбаян-Улаан, Баянхонгорын Баянцагаан, Баянговь болон Говь-Алтайн ихэнх нутгаар ОЖД-аас 20 хувиар их тунадас оржээ.

Зураг 2. 2020 оны 1 дүгээр сарын агаарын дундаж температур, нийлбэр хур тунадасны ОЖД-аас хазайх хазайлт

Монгол орноор дундажласан 1 дүгээр сарын хоногийн дундаж агаарын температурын  явцыг харахад (зураг 3) сарын эхний 7 хоног ОЖД-аас 1.4-3.2°С –аар дулаан, 1-р 10 хоногийн сүүлээс 2-р 10 хоногийн дунд үед 1.2-3.0°С –аар хүйтэн, 2 дугаар 10 хоногийн дунд үеэс сарын дуустал 0.2-5.6°С –аар дулаан байсан байна. Хур тунадасны хувьд 2-р 10 хоногийн эхэн болон сүүл хэсэгт бага зэрэг тунадас оржээ.

Зураг 3. Хоногийн дундаж агаарын температур, нийлбэр хур тунадасны ОЖД-аас хазайх хазайлт

1 дүгээр сард -30°С-аас хүйтэн өдрийн тоо Ховдын Цэцэг, Баянхонгорын Жаргалант, Сэлэнгийн Ерөө, Увс, Завхан болон  Хангай, Хөвсгөлийн өндөр уулс орчмоор 20-31, өндөр уулархаг болон төвийн нутгаар 10-18, Сүхбаатар, Дорнод болон говийн бүс нутгаар ажиглагдаагүй ба бусад нутгаар 1-10 өдөр ажиглагджээ.

Зураг 4. -30°С-аас хүйтэн өдрийн тооны газарзүйн тархалт

Тус сард агаарын температурын үнэмлэхүй их утга Өмнөговийн Ханбогдод  5.2°С, хөрсний температурын үнэмлэхүй их утга Ховдын Чандманьд 16°С хүрч ажиглагдсан бол  үнэмлэхүй бага утга Завханы Цэцэн-уулд агаарт -43.7°С, хөрсөнд -46°С хүрч хүйтэрсэн. Харин даралтын үнэмлэхүй их утга  Сэлэнгийн Сүхбаатарт 958.2 гПА, бага утга Баянхонгорын Баянбулагт 762.3 гПа хүрч тус тус ажиглагдсан. Салхины хурд хамгийн их нь Өмнөговийн Гурвантэст 25м/с хүрчээ. 

Зураг 5. Тус сард ажиглагдсан экстремаль утгууд