1. Туул голын усны чанар

10 дугаар сарын 9- 10-нд, усны чанарын хяналт шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу Туул голын Уубулан, Налайх, Баянзүрх, Зайсан, Сонсголон, Сонгино дээд, Сонгино доод, Шинэ гүүр, Хаданхясаа, Алтанбулаг болон түүний цутгал Улиастай гол Улаанбаатар, Сэлбэ гол Улаанбаатар, Дунд гол Улаанбаатар хяналт-шинжилгээний цэгүүдээс тус бүр 1 сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд: Улаанбаатар хотоос дээш хэсэгт Туул голын усны цахилгаан дамжуулах чанар дунджаар 80 мкСи/см байсан ба хот орчимд 95 мкСи/см, хотоос доош буюу Сонгиноос Алтанбулаг хүртэлх хэсэгт 195- 250 мкСи/см байлаа.

Туул голын усны 2018- 2019 оны цахилгаан дамжуулах чанарын өөрчлөлтийг дараагийн зурагт үзүүллээ.

1 дүгээр зураг. Туул голын усны цахилгаан дамжуулах сарын чанарын өөрчлөлт

Туул гол усны ууссан хүчилтөрөгчийн дагуудаа горим хэвийн байсан ба Улаанбаатар хотоос дээш болон хот орчимд голын усны чанар өмнөх сарын адил сайн, бохирдолгүй цэвэр байлаа.

Улаанбаатар хотын хаягдал бохир ус цэвэрлэх төв байгууламжаас цэвэршүүлэгдээд гарч буй хаягдал бохир ус нийлснээс доош хэсэгт буюу Сонгиноос Алтанбулаг цэгийн орчим ууссан хүчилтөрөгчийн горим хэвийн байсан боловч усан дахь эрдэс азотын болон органик бохирдол өмнөх сарынхаас ихсэж, усны чанарын стандарт MNS4586-98 дахь хүлцэх агууламж /цаашид ХА гэх/-аас давах агууламж, үзүүлэлтийн тоо нэмэгдсэн байна. Тухайлбал, Сонгиноос Алтанбулагийн хяналт шинжилгээний цэг хүртэлх хэсэгт биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 8.1- 10.7 мгО/л /2 дугаар зураг/ байгаа нь ХА-аас 2.7- 3.6 дахин давж, усан дахь аммонийн азот /NH₄/-ын агууламж 2.12- 4.48 мгN/л-т /3 дугаар зураг/ хэлбэлзэж, ХА-аас 4.2- 9 дахин, нитритийн азот /NО₂/-ын агууламж 0.062- 0.320 мгN/л-т хэлбэлзэж, ХА-аас 3.1- 16 дахин давсан ба Хаданхясаа, Алтанбулаг цэгийн орчим нитритийн азотын агууламж 10ХА-аас давж, их бохирдлын түвшинд хүрсэн бохирдол илэрсэн байна.

Энэ үед Туул голын цутгал Улиастай гол Улаанбаатар цэгийн орчимд бохирдолгүй, цэвэр байсан ба Дунд гол, Сэлбэ гол Улаанбаатар цэгийн орчимд нитритийн азотын агууламж ХА-аас 1.8- 2.2 дахин, нитратийн азотын агууламж ХА-аас 1.1- 1.2 дахин, сульфатын агууламж ХА-аас 1.3- 1.5 дахин давсан бохирдол тус тус илэрчээ.

Туул голын усны шинжилгээний 2019 оны 10 дугаар сарын дүнг усны чанарыг илэрхийлэх гол үзүүлэлтүүдээр усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжтай харьцуулан 1 дүгээр хүснэгтэд үзүүлэв. 

1 дүгээр хүснэгт

Тайлбар: БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ- перманганатын исэлдэх чанар,  MNS4586-98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжаас давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Туул голын усны чанарыг илэрхийлэх гол үзүүлэлтүүдийг MNS4586-98 усны чанарын стандарт дахь ХА-тай харьцуулан дараагийн зургуудад харууллаа.

2 дугаар зураг. Туул голын усан дахь биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгчийн сарын өөрчлөлт

3 дугаар зураг. Туул голын усан дахь аммонийн азотын сарын өөрчлөлт

2. Улаанбаатар хотын хаягдал бохир ус цэвэрлэх байгууламжуудын усны хяналт шинжилгээ

2019 оны 10 дугаар сарын 10-нд Улаанбаатар хотын хаягдал бохир ус цэвэрлэх 3 байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны 6 цэгээс сорьц авч, тэдгээр сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943-2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлж болох хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ. 

2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/б-Жинлэгдэх бодис, БХХ₅-Биохимийн Хэрэгцээт Хүчилтөрөгч, ХХХ-Химийн Хэрэгцээт Хүчилтөрөгч, MNS4943:2015 хаягдал усны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлж болох хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд цэвэрлэх байгууламжуудаас гарч байгаа ус 59%- 99%-ийн цэвэршүүлэлттэй байсан ба үүнээс Толгойт дахь Төв ЦБ 59%-ийн  цэвэршүүлэлттэй /4 дүгээр зураг/, цэвэршүүлээд гарч буй хаягдал бохир усны жинлэгдсэн бодис, биохимийн болон химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгчийн агууламж ЗДХ-ээс 3- 14 дахин, Нисэхийн ЦБ-аас гарч буй хаягдал бохир усны биохимийн болон химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгчийн агууламж ЗДХ-ээс 3- 8 дахин давсан бохирдолтой усыг Туул голд нийлүүлж байлаа. Био орон сууц ЦБ-аас гарч буй хаягдал бохир усны агууламж ЗДХ-ээс даваагүй байна.

Толгойт дахь Төв ЦБ-ийн 2018 оны 10 дугаар сараас 2019 оны 10 дугаар сарын хаягдал бохир ус цэвэршүүлсэн чадварыг дараагийн зурагт үзүүллээ.

4 дүгээр зураг. Төв цэвэрлэх байгууламжийн хаягдал бохир ус цэвэршүүлэх чадвар, %

Дүгнэлт,

2019 оны 10 дугаар сард, Туул голын дагуудаа усны ууссан хүчилтөрөгчийн агууламжийн горим хэвийн байсан ба Улаанбаатар хотоос дээш болон хот орчимд Туул голын усны чанар өмнөх сарын адил сайн, бохирдолгүй цэвэр байлаа.

Улаанбаатар хотын хаягдал бохир ус цэвэрлэх Төв байгууламжаас цэвэршүүлэгдээд гарч буй ус нийлснээс доош буюу Сонгиноос Алтанбулагийн гүүр хүртэлх хэсэгт Туул голын усан дахь эрдэс азотын болон органик бохирдол өмнөх сарынхаас нэмэгдэж, усны чанарын стандарт MNS4586-98 дахь хүлцэх агууламж /цаашид ХА гэх/-аас давах агууламж ихэссэн байна.

Туул голын цутгал Улиастай гол Улаанбаатар цэгийн орчимд бохирдолгүй, цэвэр байсан ба Сэлбэ гол болон Дунд гол Улаанбаатар цэгийн орчимд нитритийн азотын бохирдол илэрч, сульфатын агууламж стандартаас бага зэрэг их байжээ.

Энэ үед Толгойт дахь хаягдал бохир ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/ Төв ЦБ-ийн цэвэршүүлэх чадвар 59%, Нисэхийн ЦБ-ийн цэвэршүүлэх чадвар 79%, Био орон сууцны ЦБ-ийн цэвэршүүлэх чадвар 99%-тай байсан ба ЦБ-аас гарч буй хаягдал бохир усны агууламж ЗДХ-ээс даваагүй байна. Био үйлдвэр ажиллагаа зогссон учир ЦБ нь ажиллахгүй байлаа.