1. Туул голын усны чанар

4 дүгээр сарын 10- 11-нд усны чанарын хяналт шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу Туул голын Уубулан, Налайх, Баянзүрх, Сонсголон, Сонгино доод, Хаданхясаа, Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний цэгүүдээс тус бүр 1 сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойлсон шинжилгээний дүнгээс үзэхэд: Улаанбаатар хотоос дээш хэсэгт Туул голын усны цахилгаан дамжуулах чанар 78-170 мкСи/см байсан ба хотоос доош буюу Сонгиноос Алтанбулаг хүртэлх хэсэгт 9- 15 дахин нэмэгдсэн байлаа.

Туул голын усны 2018- 2019 оны цахилгаан дамжуулах чанарын өөрчлөлтийг дараагийн зурагт үзүүллээ.

1 дүгээр зураг. Туул голын усны цахилгаан дамжуулах сарын чанарын өөрчлөлт

Улаанбаатар хотоос дээш хэсэгт Туул голын усны ууссан хүчилтөрөгчийн горим хэвийн байсан ба голын усны чанар өмнөх сарынхаас сайжирч, бохирдолгүй цэвэр байлаа.

Улаанбаатар хотын хаягдал бохир ус цэвэрлэх төв байгууламжаас цэвэршүүлэгдээд гарч буй хаягдал бохир ус нийлснээс доош буюу Сонгиноос Алтанбулагийн гүүр хүртэлх хэсэгт голын усны ууссан хүчилтөрөгчийн горим дагуудаа алдагдаж, Сонгиноос Хаданхясаа хүртэлх хэсэгт <0.05 мгО/л буюу аргын мэдрэх чадвараас бага, Алтанбулагийн гүүр орчимд  голын усны ууссан хүчилтөрөгчийн агууламж бага зэрэг нэмэгдэж, 2.69 мгО/л байлаа. Голын усны бохирдол өмнөх сарын адил их, усны чанарын стандарт MNS4586-98 дахь хүлцэх агууламж /цаашид ХА гэх/-аас давж, их бохирдол, онцгой бохирдлын түвшинд хүрсэн хэвээр байна. Тухайлбал, Сонгиноос Алтанбулагийн хяналт шинжилгээний цэг хүртэлх хэсэгт биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 76.0- 178 мгО/л /2 дугаар зураг/ байгаа нь ХА-аас 25- 59 дахин давж, усан дахь аммонийн азот /NH₄/-ын агууламж 29.66- 72.13 мгN/л-т хэлбэлзэж /3 дугаар зураг/ байгаа нь ХА-аас 59- 144 дахин  давж, тус тус онцгой бохирдлын түвшинд хүрч, эрдэс фосфор /PО₄/-ын агууламж 1.650- 2.250 мгN/л-т хэлбэлзэж, ХА-аас 16- 22 дахин давж их бохирдлын түвшинд хүрч, ПИЧ-ын агууламж ХА-аас 5- 7 дахин, сульфатын агууламж Сонгино, Алтанбулаг хяналт шинжилгээний цэгийн орчим  ХА-аас давсан бохирдолтой байжээ.

Энэ үед Туул  голын цутгал Сэлбэ гол Улаанбаатар, Дунд гол Улаанбаатар цэгийн орчимд БХХ₅-ийн бохирдол илэрч, ХА-аас бага зэрэг давсан ба Улиастай гол Улаанбаатар цэгийн орчимд нитритийн азотын бохирдол, Сэлбэ гол Улаанбаатар, Дунд гол Улаанбаатар цэгийн орчимд аммонийн болон нитритийн азотын бохирдол тус тус илэрч, ХА-аас 1.0- 7 дахин давжээ.

Туул голын усны шинжилгээний 2019 оны 4 дүгээр сарын дүнг усны чанарыг илэрхийлэх гол үзүүлэлтүүдээр усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжтай харьцуулан 1 дүгээр хүснэгтэд үзүүлэв. 

1 дүгээр хүснэгт

Тайлбар: БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ- перманганатын исэлдэх чанар,  MNS4586-98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжаас давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Туул голын усны чанарыг илэрхийлэх гол үзүүлэлтүүдийг MNS4586-98 усны чанарын стандарт дахь ХА-тай харьцуулан дараагийн зургуудад харууллаа.

2 дугаар зураг. Туул голын усан дахь биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгчийн сарын өөрчлөлт

3 дугаар зураг. Туул голын усан дахь аммонийн азотын сарын өөрчлөлт

2. Улаанбаатар хотын хаягдал бохир ус цэвэрлэх байгууламжуудын усны хяналт шинжилгээ

2019 оны 4 дүгээр сарын 11-нд Улаанбаатар хотын хаягдал бохир ус цэвэрлэх 3 байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны 6 цэгээс сорьц авч, тэдгээр сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943-2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлж болох хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ. 

2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/б-Жинлэгдэх бодис, БХХ₅-Биохимийн Хэрэгцээт Хүчилтөрөгч, ХХХ-Химийн Хэрэгцээт Хүчилтөрөгч, MNS4943:2015 хаягдал усны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлж болох хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд цэвэрлэх байгууламжуудаас гарч байгаа ус 35%- 99%-ийн цэвэршүүлэлттэй байсан ба үүнээс Толгойт дахь Төв ЦБ 35% /4 дүгээр зураг/, цэвэршүүлээд гарч буй хаягдал бохир усны жинлэгдсэн бодис, биохимийн болон химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, нийт азотын агууламж хаягдал усны стандарт MNS4943:2015 дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ЗДХ)-ээс 3- 26 дахин, Нисэхийн ЦБ-аас гарч буй хаягдал бохир усны биохимийн болон химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгчийн агууламж ЗДХ-ээс 3- 6 дахин, Био орон сууц ЦБ-аас гарч буй хаягдал бохир усны биохимийн болон химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, нийт азотын агууламж ЗДХ-ээс 1.2- 3 дахин давсан бохирдолтой усыг Туул голд нийлүүлж байлаа.

Толгойт дахь Төв ЦБ-ийн хаягдал бохир ус цэвэршүүлсэн чадварыг 2018 оны 4 дүгээр сараас 2019 оны 4 дүгээр сарын дүнгээр дараагийн зурагт үзүүллээ.

4 дүгээр зураг. Төв цэвэрлэх байгууламжийн хаягдал бохир ус цэвэршүүлэх чадвар, %

Дүгнэлт, 2019 оны 4 дугаар сард Улаанбаатар хотоос дээш хэсэгт Туул голын усны ууссан хүчилтөрөгчийн горим хэвийн байсан ба голын усны чанар өмнөх сарынхаас сайжирч, бохирдолгүй цэвэр байлаа.

2019 оны 3 дугаар сард Туул голын усанд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд Улаанбаатар хотоос дээш хэсэгт Туул голын усны ууссан хүчилтөрөгчийн горим хэвийн ба Налайхын орчим голын усанд биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн бохирдол илэрч, ХА-аас бага зэрэг давжээ.

Улаанбаатар хотын хаягдал бохир ус цэвэрлэх төв байгууламжаас цэвэршүүлэгдээд гарч буй хаягдал бохир ус нийлснээс доош буюу Сонгиноос Алтанбулагийн гүүр хүртэлх хэсэгт голын усны бохирдол өмнөх сарын адил ууссан хүчилтөрөгчийн горим алдагдсан хэвээр, голын усны органик бодисын болон эрдэс азотын агууламж өмнөх сарын адил ус чанарын стандарт MNS4586-98 дахь хүлцэх агууламж /цаашид ХА гэх/-аас олон дахин давж, их бохирдол, онцгой бохирдлын түвшинд хүрсэн агууламж ихэссчээ.

Улаанбаатар хотын Толгойт дахь Төв ЦБ-ын гарч буй хаягдал бохир усыг цэвэршүүлэх чадвар 35%,  түүнчлэн Нисэхийн ЦБ 84%, Био орон сууцны ЦБ 99% байсан ба Төв ЦБ-ын гарч буй хаягдал бохир усыг цэвэршүүлэх чадвар маш хангалтгүй байна.  Энэ үед Био үйлдвэрийн ЦБ ажиллахгүй байлаа.