1. Туул голын усны чанар

Усны чанарын хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу Туул голын дагуух судалгааг 4 дүгээр сарын 5- 6-нд хийж, хотоос дээш, доош хяналт-шинжилгээний 6 цэгээс сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Тэдгээр сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд: голын усны эрдэсжилт хотоос дээш хэсэгт бага, 50- 70 мг/л, хотоос доош, Төв цэвэрлэх байгууламжаас гарч буй цэвэршүүлсэн бохир ус нийлсний дараах Сонгины доод цэгээс Алтанбулаг хүртэлх хэсэгт 530- 1000 мг/л-т хэлбэлзэж, хамгийн их эрдэсжилт Сонгины доод цэгийн орчим 15 дахин нэмэгдсэн /цахилгаан дамжуулах чанарын агууламжаар 1 дүгээр зурагт харуулав/ байна.

Туул голын усны цахилгаан дамжуулах чанарын 2016- 2017 оны өөрчлөлтийг дараагийн зурагт үзүүллээ.

1 дүгээр зураг. Туул голын усны цахилгаан дамжуулах чанарын өөрчлөлт,  µS/см

Туул голын ууссан хүчилтөрөгчийн горим хотоос дээш хэсэгт хэвийн ба Налайх, Баянзүрх гүүрийн орчим голын усны биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж MNS4586-98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж /цаашид ХА гэх/-аас бага зэрэг давсан бохирдол илэрчээ.

Улаанбаатар хотын хаягдал бохир ус цэвэрлэх төв байгууламжаас гарч буй бохир ус нийлснээс доош буюу Сонгино доод цэгээс Алтанбулаг хүртэлх хэсэгт голын усны хүчилтөрөгчийн горим алдагдаж, Сонгино доод цэгийн орчим шинжилгээний аргын мэдрэх чадвараас бага, <0.05 мгО/л байсан ба биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 30.5- 114 мгО/л байгаа нь ХА-аас 10- 38 дахин /2 дугаар зураг/ давж, голын энэ хэсэгт усны чанар өмнөх сарын адил муу, голын усны хүчилтөрөгч, органик бодисын агууламж онцгой их бохирдол (цаашид ОИБ)-ын түвшинд хүрсэн хэвээр байна. Усан дахь аммонийн азот /NH₄/-ын агууламж 23.93- 26.72 мгN/л-т хэлбэлзэж, ХА-аас 48- 53 дахин /3 дугаар зураг/, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 1.034- 1.289 мгР/л-т хэлбэлзэж, ХА-аас 10- 13 дахин давсан бохирдол илэрч, аммонийн азотын агууламж онцгой их бохирдол, эрдэс фосфорын агууламж их бохирдлын түвшинд тус тус хүрчээ.

Туул голын усны шинжилгээний 2017 оны 4 дүгээр сарын дүнг усны чанарыг илэрхийлэх гол үзүүлэлтүүдээр MNS4586-98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжтай харьцуулан 1 дүгээр хүснэгтэд үзүүллээ.  

1 дүгээр хүснэгт

Тайлбар: БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар, аргын мэдрэх чадвараас бага (<) буюу  илрээгүй, MNS4586-98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжаас давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дараагийн зургуудад Туул голын усны чанарын шинжилгээний дүнг усны чанарыг илэрхийлэх гол үзүүлэлтүүдээр 2 үзүүлэлтээр усны чанарын стандарт MNS4586-98 дахь ХА-тай харьцуулан харууллаа.

2 дугаар зураг. Туул голын усан дахь биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгчийн сарын өөрчлөлт, мг/л

3 дугаар зураг. Туул голын усан дахь аммонийн азотын сарын өөрчлөлт, 2016-2017

1. Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

4 дүгээр сарын 6-нд, Улаанбаатар хотын хаягдал бохир ус цэвэрлэх 4 байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны 8 цэгээс авсан сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943-2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлж болох хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ. 

2 дугаар хүснэгт

4 дүгээр зураг. Төв цэвэрлэх байгууламжийн цэвэршүүлэх чадвар,%

Дүгнэлт, Туул голын усны чанарын хяналт-шинжилгээний 2016 оны 4 дүгээр сарын шинжилгээний дүнгээс үзэхэд, голын усны эрдэсжилт хотоос дээш хэсэгт бага, 50- 70 мг/л байсан ба хотоос доош, Төв цэвэрлэх байгууламжаас гарч буй цэвэршүүлсэн бохир ус нийлсний дараа Сонгины доод цэгээс Алтанбулаг хүртэлх хэсэгт 500- 1000 мг/л-т хэлбэлзэж, Сонгины доод цэгийн орчим 15 дахин ихэссэн байна.

Туул голын хотоос дээш хэсэгт хүчилтөрөгчийн горим хэвийн байсан боловч усны чанар өмнөх сарынхаас бага зэрэг буурч, Налайх, Баянзүрх гүүрийн орчим голын усны биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж MNS4586-98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж /цаашид ХА гэх/-аас бага зэрэг давсан бохирдол илэрчээ.

Улаанбаатар хотоос доош буюу Төв цэвэрлэх байгууламжаас гарч буй цэвэршүүлсэн бохир ус нийлсний дараах хэсэгт голын усны бохирдлын түвшин өмнөх сарынхаас бага зэрэг буурсан хэдий ч, усны бохирдол их хэвээр, тухайлбал голын усны хүчилтөрөгчийн горим алдагдаж, ууссан хүчилтөрөгч болон органик бодисын агууламж онцгой их бохирдлын түвшинд, эрдэс азотын агууламж их бохирдлын түвшинд тус тус хүрч, маш их бохирдолтой байлаа.

Энэ үед Улаанбаатар хот дахь хаягдал бохир ус цэвэрлэх 4 байгууламжийн цэвэршүүлэх чадвар 80%- 98%-тай байсан ба үүнээс Толгойт дахь Төв ЦБ-ийн цэвэршүүлэлт 80%-тай байгаа ба хаягдал бохир усан дахь жинлэгдсэн бодис, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, перманганатын исэлдэх чанар болон нийт азотын агууламж MNS:4943-2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлж болох хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ЗДХ)-ээс 1.8- 21 дахин давсан бохирдолтой усыг Туул голд нийлүүлж байжээ.