1. Туул голын усны чанар

6 дугаар сарын 12-13-нд усны чанарын хяналт шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу Туул голын Уубулан, Налайх, Баянзүрх, Зайсан, Сонсголон, Сонгино дээд, Сонгино доод, Шинэ гүүр, Хаданхясаа, Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний цэгүүд болон түүний цутгал Улиастай гол Улаанбаатар, Сэлбэ гол Улаанбаатар, Дунд гол Улаанбаатар цэгээс тус бүр 1 сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд: Улаанбаатар хотоос дээш хэсэгт Туул голын усны цахилгаан дамжуулах чанар 60- 80 мкСи/см байсан ба хот орчимд 80- 100 мкСи/см хотоос доош буюу Сонгиноос Алтанбулаг хүртэлх хэсэгт 2- 4 дахин нэмэгдсэн байлаа.

Туул голын усны 2018- 2019 оны цахилгаан дамжуулах чанарын өөрчлөлтийг дараагийн зурагт үзүүллээ.

      1 дүгээр зураг. Туул голын усны цахилгаан дамжуулах сарын чанарын өөрчлөлт

Улаанбаатар хотоос дээш хэсэгт болон хот орчимд Туул голын усны ууссан хүчилтөрөгчийн горим хэвийн байсан ба голын усны чанар өмнөх сарын адил сайн, голын ус бохирдолгүй цэвэр байлаа.

Улаанбаатар хотын хаягдал бохир ус цэвэрлэх төв байгууламжаас цэвэршүүлэгдээд гарч буй хаягдал бохир ус нийлснээс доош буюу Сонгиноос Шинэ гүүр хүртэлх хэсэгт голын усны ууссан хүчилтөрөгчийн горим алдагдаж, 2.31- 4.00 мгО/л байжээ. Голын усны бохирдол өмнөх сарынхаас ихсэж, усны чанарын стандарт MNS4586-98 дахь хүлцэх агууламж /цаашид ХА гэх/-аас давах агууламж, үзүүлэлтийн тоо нэмэгдэж, голын усны ууссан хүчилтөрөгч, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/, аммонийн азотын агууламж тус тус их бохирдлын түвшинд хүрчээ. Тухайлбал, Сонгиноос Алтанбулагийн хяналт шинжилгээний цэг хүртэлх хэсэгт биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 23.4- 30.4 /30</ мгО/л /2 дугаар зураг/ байгаа нь ХА-аас 8- 10< дахин давж, усан дахь аммонийн азот /NH₄/-ын агууламж 6.17- 7.82 мгN/л-т хэлбэлзэж, ХА-аас 12- 16 дахин /3 дугаар зураг/ давсан байна. Харин усан дахь нитритийн азот /NО₂/-ын агууламж 0.079- 0.156 мгN/л-т хэлбэлзэж, ХА-аас 4- 8 дахин давсан ба эрдэс фосфор /PО₄/-ын агууламж 0.322- 0.830 мгN/л-т хэлбэлзэж, ХА-аас 3- 8 дахин давж, ПИЧ-ын агууламж Сонгино доод цэгт ХА-аас бага зэрэг давсан бохирдолтой байжээ.

Энэ үед Туул голын цутгал Сэлбэ гол Улаанбаатар цэгийн орчимд бохирдолгүй цэвэр байсан ба Улиастай гол Улаанбаатар, Дунд гол Улаанбаатар цэгийн орчимд нитритийн азотын бохирдол илэрч, ХА-аас 2.5 дахин, Дунд гол Улаанбаатар цэгийн орчимд БХХ₅-ийн агууламж ХА-аас бага зэрэг давсан бохирдол илэрчээ.

Туул голын усны шинжилгээний 2019 оны 6 дугаар сарын дүнг усны чанарыг илэрхийлэх гол үзүүлэлтүүдээр усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжтай харьцуулан 1 дүгээр хүснэгтэд үзүүлэв. 

1 дүгээр хүснэгт

Тайлбар: БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ- перманганатын исэлдэх чанар,  MNS4586-98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжаас давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Туул голын усны чанарыг илэрхийлэх гол үзүүлэлтүүдийг MNS4586-98 усны чанарын стандарт дахь ХА-тай харьцуулан дараагийн зургуудад харууллаа.

2 дугаар зураг. Туул голын усан дахь биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгчийн сарын өөрчлөлт

3 дугаар зураг. Туул голын усан дахь аммонийн азотын сарын өөрчлөлт

2. Улаанбаатар хотын хаягдал бохир ус цэвэрлэх байгууламжуудын усны хяналт шинжилгээ

2019 оны 6 дугаар сарын 13-нд Улаанбаатар хотын хаягдал бохир ус цэвэрлэх 3 байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны 6 цэгээс сорьц авч, тэдгээр сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943-2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлж болох хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ. 

2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/б-Жинлэгдэх бодис, БХХ₅-Биохимийн Хэрэгцээт Хүчилтөрөгч, ХХХ-Химийн Хэрэгцээт Хүчилтөрөгч, MNS4943:2015 хаягдал усны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлж болох хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд цэвэрлэх байгууламжуудаас гарч байгаа ус 57%- 94%-ийн цэвэршүүлэлттэй байсан ба үүнээс Толгойт дахь Төв ЦБ 57% /4 дүгээр зураг/, цэвэршүүлээд гарч буй хаягдал бохир усны жинлэгдсэн бодис, биохимийн болон химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, нийт азотын агууламж хаягдал усны стандарт MNS4943:2015 дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ЗДХ)-ээс 1.3- 15 дахин, Нисэхийн ЦБ-аас гарч буй хаягдал бохир усны жинлэгдсэн бодис, биохимийн болон химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, нийт азотын агууламж ЗДХ-ээс 1.4- 6 дахин, Био орон сууц ЦБ-аас гарч буй хаягдал бохир усны жинлэгдсэн бодис, биохимийн болон химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, нийт азотын агууламж ЗДХ-ээс ЗДХ-ээс 1.3- 2 дахин давсан бохирдолтой усыг Туул голд нийлүүлж байлаа.

Толгойт дахь Төв ЦБ-ийн хаягдал бохир ус цэвэршүүлсэн чадварын 2018 оны 6 дугаар сараас 2019 оны 6 дугаар сарын дүнг дараагийн зурагт үзүүллээ.

4 дүгээр зураг. Төв цэвэрлэх байгууламжийн хаягдал бохир ус цэвэршүүлэх чадвар, %

Дүгнэлт,

2019 оны 6 дугаар сард, Улаанбаатар хотоос дээш хэсэгт болон хот орчимд Туул голын усны чанар өмнөх сарын адил сайн, бохирдолгүй цэвэр байлаа. Улаанбаатар хотын хаягдал бохир ус цэвэрлэх төв байгууламжаас цэвэршүүлэгдээд гарч буй хаягдал бохир ус нийлснээс доош буюу Сонгиноос Алтанбулагийн гүүр хүртэлх хэсэгт голын усны бохирдол өмнөх сарынхаас ихсэж, голын усны ууссан хүчилтөрөгчийн горим алдагдаж, их бохирдлын түвшинд хүрсэн ба усан дахь органик бодисын болон эрдэс азотын агууламж өмнөх сарынхаас ихсэж, ус чанарын стандарт MNS4586-98 дахь хүлцэх агууламж /цаашид ХА гэх/-аас давж, их бохирдлын түвшинд агууламж, үзүүлэлтийн тоо,   нэмэгджээ. Тухайлбал, голын усны ууссан хүчилтөрөгч, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/, аммонийн азотын агууламж тус тус их бохирдлын түвшинд хүрсэн байна.

Улаанбаатар хотын Толгойт дахь Төв ЦБ-ын гарч буй хаягдал бохир усыг цэвэршүүлэх чадвар 57%,  түүнчлэн Нисэхийн ЦБ 93%, Био орон сууцны ЦБ 94% байна. Энэ үед Био үйлдвэрийн ЦБ ажиллахгүй байлаа.